j behsên derheq Imam Mehdî da (s) ‘emrê wî yê dirêje, ji hineka ra ev pirsîyar tê pêş ku çewa çê dibê ku ‘emrê kesekî evqas dirêj bibê? ser khenî ya vê pirsîyarê û jê axiftina wê eve ku cihana îro di gorekî ya tê dîtin temen hdûd kirî ne û dirêjtirîn ‘emir navbeyna 80 heta bi 100 salane, û hinek pê dîtin û seh kirina va ‘emira nikarin ‘emir û temhinek dirêj bawer bikin û ân ewê dûr hesab dikin, û eger ne’emirê dirêj ji nezer ‘eql û zanînên beşerî ve xeyrê mumkine û mirovên zana pê mtal’e kirina derheq qetên bedenê da gihane vê heqîqetê ku çê dibê mirov pir zêde sax bmînê û heta pîrî û jhevketin jî serda neyê, birnard şaw dibêjê: ji eslên ‘ilmî yên cihê qebûl kirina hemî zanayên bîyulujîst eve ku ji ‘emrê beşr ra hed û sînûrek nayê me’lûm kirin û heta dereng jîn jî meseleyeke ku hed û sînûra ji xwe re qebûl nakê. Pirufisûr itîngir di nivîsê ku: fikra min ewe ku pê pêşketina tiknîkê û karê ku me des pê kirîye, mirovê sedê 21 wê bikarê hezaran sala ‘emir bikê. Vê gorekê xebata zanaya ji bona desthelata li ser pîratî û gihana ‘emrê dirêj, nîşanderê imkana evê meselê ye, çewa ku di vê rêkê da gavên muesr jî hatine âvêtin û vê gavê di kunc û gûşên cihanê da ne kêmin mirovên ji ber şert û mercên munasbên âv û hewayê û xarina munasb û xebata baş ya bedenî û fikirî û sebebên dî nêzîkê 150 sala û carna zêdetir ‘emir dikin, ji wê jî muhimtir di tarîxa derbaz bûyî da ‘emrê dirêj gelek hatîye tecribe kirin û di kitêbên âsimanî û tarîxî da bi nav û nîşan ji gelek mirova hatîye axiftin ku ‘emirek pir dirêj tir ji ‘emirên mirovên îrû hebîne, vê derheqê da gelek kitêb û nivîsok hene û jinimune re emê çendeka bidin pêş çavan: 1 - di Qur’ana pîroz da ayetek heye ku ne tinê imkana ‘emrê dirêj nîşan didê belkî nîşan didê ku imkan heye ‘emir û temen jher û her re bmînê û ew ayet derheq Hezretê yuns da ye (s) ku kerem dikê: eger ewî yuns (s) di zkê masîyê da tesbîh negotan, heta roja qîyametê wê di zkê masîyê da bmanîya, vê gorekê ayeta şerîfe ji imkana temhinek pir dirêj (j zemanê yuns (s) heta roja qîyametê) ku di istlaha jîyan nasan da jê ra tê gotin temenê bê xilasek ji mirov masî yê ra behs dikê, 2ـ Qur’ana pîroz derheq Hezretê nûh (s) da kerem dikê: rastî eve ku me nûh balîyê qewmê wî ve rêkir, vêca 950 sala di nav wa da ma, ewa ev ayeta pîroz dibêjê mudidetê Pêxemberî ya wî hezretî ye, gorekî gotina hinek riwayeta temenê ewî giranqedirî 2450 sal bûye, Ya xweş ewe ku ji Imam seccad (s) riwayet bîye ku kerem kir: Di Imam Mehdî da (s) sunnet û âwayek ji jîyana Hezretê nûh (s) heye û ew temen dirêjî ya wî ye, 3ـ Qur’ana kerîm dereheq Hezretê ‘îsa da (s) dibêjê: qet ew nekuştin û ldarê nedane belkê kar li ber wan muştebeh bî , , muheqeq ew nekuştine belkî Xudê ew bi âlîyê xweve bilind kir, brastî Xuda kara û Xudan hkmete, musulman hemî bi belga Qur’anî û hedîsên zehfî li ser wê bawerîyê ne ku Hezretê ‘îsa saxe û li âsimana ye û di wextê eşkere bûna Hezretê Mehdî da (s) wê bê xarê û ârîkarîya wî bikê, Imam Baqir (s) kerem kirîye: Di xweyê vî karî da (Imam Mehdî (s) çar sunnet ji çar Pêxembera hene, , û ji ‘îsa (s) sunnetek heye û ew eve ku dibêjin: ji dinyayê çûîye halale ew saxe, xêncî Qur’anê di tewrat û incîlê da jî ji ‘emir û temenê dirêj hatîye axiftin, d tewratê da wiha hatîye: , , hemî ew zemanê âdem jîyayî 930 sal bî, ku vêca mir, , zemanê jîyana enûs 905 sal bî ku mir , , û temamî yê wextê vîna, 910 sal bî ku mir, , vêca cumileyê temamê mutu şalh 969 sal bî ku mir, , vê gorekê tewrat bê çep û çwîr behsa hinek kesa dikê ku temenê dirêj (zêdetirê ji nihesed sala) kirîye, d incîlê da jî hinek gotin hene ku nîşan didin Hezretê ‘îsa (s) piştî ku li darê dayîn sax bîye û çûîye âsimana, û rojekî wê bê xarê, nixwe bê şik temenê wî giranqedirî zêdetirê ji du hezar salaye, pê vê beyanê kifşe ku gereke peyrewên dînê yheûd û mesîh jî ku bawerî bi kitêbên muqeddes hene temenê dirêj ji nezer ‘ilm û ‘eql ve hatîye qebûl kirin û di tarîxê da jî ji wa gelek hebîne, ev mesele pê qudreta bê nihayeta Xudê 87 jî tê isbat kirin, gorekî bawerîya hemî peyrewên dînên âsimanî hemî zerratên ‘alemê di ixtîyara Xuda da ne û teisîra hemî sebeba bi irada wî ve girêdayî ye û eger ew nexazê wê sebeb ji kar bikevin û her wiha bibê sebebê tebî’î di xulqênê û çêdikê, ew Xudayeke ku ji nav çîya da hêştirekî dertênê û âgirê bi şewat ji Ibrahîm ra (s) sar û bi selamet dikê, behrê ji mûsa (s) û yaranên wî ra zwa dikê, û ewa ji nav du dîwarên ji âvê ra derbaz dikê, vêca gelo ew nikarî û nekare ji wê çendê ku ‘emir û temenê dirêj bidê ‘usara Pêxember û ewlîyaa? ma gelo nikarê axirîn zexîra ilahî û xilase daxaza qenckara û pêk iînerê we’de û sûza mirina Qur’anî ‘emir dirêj bikê, Imam hesenê mucteba (s) kerem kirîye: Wê xudî: ‘Emrê wî Imam Mehdî (s) di dewrana veşartî bûna wî da dirêj bikê, di pey ra wê, pê wî qudreta xwe ya Xudayî ewî di rîmenê xûrt û cewanek bin li salîyê ra eşkere bikê, da ku xelk pê bihesin ku Xudê dikarê her karekî bikê ji kirina her karekî ra kara ye, vê gorekê mesela dirêj ya temenê Imamê dazdê (s) ji cihetên muxtelifên ‘eqlî, ‘ilmî û tarîxî ve tiştek mumkine û cihê qebûlê ye, pêşîya va hemîya da jî ji clweyên irada Xudayê mezin û qadire,