رویکرد تاریخی و فرا تاریخی به هنر اسلامی ... سید رضی موسوی گیلانی
به اقرار بسیاری از جامعه شناسان و دین پژوهان، ظهور دینی جدید در جوامع بشری، از مهمترین عوامل تحول و توسعه فرهنگ یک سرزمین یا تمدن به شمار می رود. تاریخ ادیان گواهی می دهد که با ظهور دین جدید، مهمترین رخداد و تحول فرهنگی در قلمرو یک تمدن شکل می گیرد. آموزه های دینی عرصه فعالیت خود را مستقیم یا غیر مستقیم به حوزه های متفاوت حیات فردی و اجتماعی گسترش می دهند و چه با آموزه های دستوری و توصیه ای به صورت مستقیم و چه با بیان سیاست های کلان و کلی، به جنبه های متفاوت زندگی بشر شکل می بخشند. با ظهور دین جدید، چارچو ب های نظری و تعلیمی آن دین بر سیاست، هنر، ادبیات، جامعه شناسی، انسان شناسی، اقتصاد و دیگر عرصه های زندگی اثر می گذارد.
پس از ظهور اسلام و شکل گیری آن به پیامبري حضرت رسول ( صلی الله علیه و آله ) به تدریج، فرهنگ و تمدن اسلامی پی ریزی شد. آنگاه بر اساس آموزه های وحیانی، اندیشه اسلامی به سرزمین هایی انتقال یافت که یکی پس از دیگری، اسلام را می پذیرفتند. بسیاری از کشورها و سرزمین ها، مانند هند، یمن، ایران، مصر و اسپانیا، از زمان ظهور اسلام تا قرن دوم هجری قمری، دین اسلام را پذیرفتند و به قلمرو تمدن اسلامی وارد شدند. این سرزمین ها پیش از اسلام دارای تمدن، تاریخ و پیشینه مستقل و جداگانه ای بودند و چه بسا در عرصه های فرهنگ و تمدن، از روابط انسانی، مناسبات اجتماعی، آداب و معاشرت گرفته تا معماری، مجسمه سازی، نقاشی، موسیقی و دیگر قلمروهای هنر نیز گرایش ها و رویکردهای خاصی داشتند.
با این حال با اثرپذیری از اندیشه های اعتقادی و شریعت اسلامی، در بسیاری از عرصه های فرهنگ و تمدن، به نگرش و دیدگاه جدیدی دست یافتند.
بنابراین، حضور مبانی دینی در تاریخ فرهنگ و تمدن ، یکی از بی بدیل ترین و جدّی ترین شاخصه های تمدن به شمار می رود. در تعریف جدید و جامع از فرهنگ که شامل موضو عها و شاخه هایی همچون تاریخ، زبان، انسان شناسی، جامعه شناسی، آداب و رسوم، اقوام و ملل، مذهب، فلسفه، هنر و امثال آن می شود، دینی و مهمی دارد، به گونه ای که در بررسی فرهنگ هر یک از جوامع پس از اسلام، اثرگذاری آموزه های دینی بر عرصه های فرهنگ مشهود است .
به اقرار بسیاری از جامعه شناسان و دین پژوهان، ظهور دینی جدید در جوامع بشری، از مهمترین عوامل تحول و توسعه فرهنگ یک سرزمین یا تمدن به شمار می رود. تاریخ ادیان گواهی می دهد که با ظهور دین جدید، مهمترین رخداد و تحول فرهنگی در قلمرو یک تمدن شکل می گیرد. آموزه های دینی عرصه فعالیت خود را مستقیم یا غیر مستقیم به حوزه های متفاوت حیات فردی و اجتماعی گسترش می دهند و چه با آموزه های دستوری و توصیه ای به صورت مستقیم و چه با بیان سیاست های کلان و کلی، به جنبه های متفاوت زندگی بشر شکل می بخشند. با ظهور دین جدید، چارچو ب های نظری و تعلیمی آن دین بر سیاست، هنر، ادبیات، جامعه شناسی، انسان شناسی، اقتصاد و دیگر عرصه های زندگی اثر می گذارد.
پس از ظهور اسلام و شکل گیری آن به پیامبري حضرت رسول ( صلی الله علیه و آله ) به تدریج، فرهنگ و تمدن اسلامی پی ریزی شد. آنگاه بر اساس آموزه های وحیانی، اندیشه اسلامی به سرزمین هایی انتقال یافت که یکی پس از دیگری، اسلام را می پذیرفتند. بسیاری از کشورها و سرزمین ها، مانند هند، یمن، ایران، مصر و اسپانیا، از زمان ظهور اسلام تا قرن دوم هجری قمری، دین اسلام را پذیرفتند و به قلمرو تمدن اسلامی وارد شدند. این سرزمین ها پیش از اسلام دارای تمدن، تاریخ و پیشینه مستقل و جداگانه ای بودند و چه بسا در عرصه های فرهنگ و تمدن، از روابط انسانی، مناسبات اجتماعی، آداب و معاشرت گرفته تا معماری، مجسمه سازی، نقاشی، موسیقی و دیگر قلمروهای هنر نیز گرایش ها و رویکردهای خاصی داشتند.
با این حال با اثرپذیری از اندیشه های اعتقادی و شریعت اسلامی، در بسیاری از عرصه های فرهنگ و تمدن، به نگرش و دیدگاه جدیدی دست یافتند.
بنابراین، حضور مبانی دینی در تاریخ فرهنگ و تمدن ، یکی از بی بدیل ترین و جدّی ترین شاخصه های تمدن به شمار می رود. در تعریف جدید و جامع از فرهنگ که شامل موضو عها و شاخه هایی همچون تاریخ، زبان، انسان شناسی، جامعه شناسی، آداب و رسوم، اقوام و ملل، مذهب، فلسفه، هنر و امثال آن می شود، دینی و مهمی دارد، به گونه ای که در بررسی فرهنگ هر یک از جوامع پس از اسلام، اثرگذاری آموزه های دینی بر عرصه های فرهنگ مشهود است .