راهبردهای فرهنگی مهدویت برای جامعه و دولت زمینه‌ساز،بر اساس مدل SWOT
محسن پورسيدآقايي
محمد فهمیده قاسم‌زاده
مهدی عمرانی
چکیدهمحمد فهمیده قاسم‌زاده
مهدی عمرانی
مهدویت همواره به عنوان رمز حیات و هویت شیعه در قرون و اعصار مطرح بوده است. جامعه و دولت منتظر، با زنده نگه داشتن شعلۀ انتظار مصلحانۀ فرج، باید الگویي مناسب برای اقوام و ملل سرگردان دنیا ارائه دهد که امروزه از آن به عنوان دکترین مهدویت یاد مي‌شود.
در تحقیق حاضر تلاش شده است راهبردهای فرهنگی مهدویت برای جامعه و دولت زمینه‌ساز بر اساس مدل SWOT (قوت، ضعف، فرصت، تهدید) ارائه گردد. بدين منظور، نخست، مختصات فرهنگی جامعه مهدوی از دیدگاه آیات و روایات (جامعۀ پس از ظهور) بیان شده است. سپس قوت‌ها، ضعف‌ها، فرصت‌ها و تهدیدهاي فرهنگی مهدویت در سطح جامعۀ شیعی ایران از دیدگاه تیم تحقیق، شناسایی شده و با تجزیه و تحلیل محیط داخلی و خارجی، وضعیت فعلی فرهنگ مهدوی در سطح کشور تبیین گردیده است. در ادامه، راهبردهای کلان پیشنهادی فرهنگ مهدوی در چهار حوزه (راهبردهای SO، ST، WO، WT) براي رسیدن به جامعه منتظر مطلوب ارائه شده است. راهبردهای ارائه شده بر اساس میانگین میزان جذابیت آنها رتبه‌بندی و از 25 راهبرد ارائه شده، تعداد 16 راهبرد دارای رتبۀ بالاتر از میانگین، به عنوان راهبردهای برتر انتخاب گردیده‌اند.
واژگان کلیدی
دکترین مهدویت، راهبرد، قوت، ضعف، تهدید، فرصت، جامعه و دولت زمینه‌ساز، محیط داخلی، محیط خارجی.
مقدمه
جامعهاى مىتواند پذيراى مهدى موعود ـ ارواحنا فداه ـ باشد كه در آن آمادگى و قابليت باشد، و الاّ مثل انبيا و اولياى طول تاريخ مىشود. چه علّتى داشت كه بسيارى از انبياى بزرگ اولىالعزم آمدند و نتوانستند دنيا را از بدي‌ها پاك و پيراسته كنند؟ چرا؟ چون زمينهها آماده نبود. چرا اميرالمؤمنين على بن ابىطالب ـ عليهالصّلاة والسّلام ـ در زمان خودش، در همان مدّت كوتاه حكومت با آن قدرت الهى، با آن علم متّصل به معدن الهى، با آن نيروى اراده، با آن زيبايي‌ها و درخشندگي‌هايى كه در شخصيت آن بزرگوار وجود داشت و با آن توصيههاى پيامبر اكرم دربارۀ او، نتوانست ريشه بدى را بخشكاند؟ خودِ آن بزرگوار را از سر راه برداشتند. ... تاوان عدالت اميرالمؤمنين، جان اميرالمؤمنين بود كه از دست رفت! چرا؟ چون زمينه، زمينۀ نامساعد بود. ... آن وقت اگر امام زمان ـ عليه الصّلاة و السّلام ـ در يك دنياى بدون آمادگى تشريف بياورند، همان خواهد شد! بايد آمادگى باشد. (بخشي از بيانات رهبر معظم انقلاب در ديدار اقشار مختلف مردم به مناسبت ميلاد حضرت مهدي، 25 آذر 76)
جامعه و دولت منتظر به عنوان زمینه‌ساز ظهور و الگوی سایر ملل مسلمان، بايد بر پایه دکترین مهدویت، برای رسیدن جامعه بشری به وضعیت مطلوب، راهبردهای اصولی ارائه نماید و زمینه ظهور امام عصر را فراهم نماید.
در تحقیق حاضر بر اساس آموخته‌های درس دكترين مهدویت مقطع دکتري در دانشگاه عالی دفاع ملی از محضر استاد گران‌قدر حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمسعود پورسیدآقایی، تلاش شده است برخی از راهبردهای فرهنگ مهدوی برای جامعه و دولت زمینه‌ساز بر اساس مدل SWOT (قوت، ضعف، فرصت، تهدید) از دیدگاه نویسندگان مقاله ارائه گردد. پيش از ورود به بحث، گفتنی است مهم‌ترین شاخص‌های فرهنگی جامعه منتظر پیش از ظهور، بر اساس آیات و روایات احصا شده است و قوت‌ها، ضعف‌ها، فرصت‌هاو تهدیدهای موجود در جامعه و نیز راهبردهای ارائه شده در این تحقیق بر اساس یافته‌ها و نظرات تیم مجری تحقیق بوده است. افزون بر اين، ارزش‌گذاری و تعیین میزان ضریب اهمیت قوت‌ها، ضعف‌ها، فرصت‌ها، تهدیدها و راهبردهای ارائه شده بر اساس نظرسنجی از جامعه محدودی از محققان این حوزه بوده است.
بیان مسئله
نظام اسلامی حاکم بر ایران که ثمرۀ انقلاب اسلامی است از همان روزهای نخستین پیروزی انقلاب تلاش کرده است با اجرای قوانین اسلامی و تبلیغ باورهای مذهبی، روح دین‌داری را در مردم زنده نگاه دارد و جان تازه‌ای به آن ببخشد.
هدفی که در کلام و رفتار دست‌اندرکاران فرهنگی و سیاسی و اجتماعی جامعه در این چند سال بر آن تأکید شده، اندیشۀ مهدوی است. این اندیشه به عنوان راهنمای عمل برگزیده شده است تا اهداف متعالی نظام مقدس جمهوری اسلامی جامه واقعیت به تن پوشد و در واقع جامعه‌ای هم‌تراز و هم‌شأن با جامعه‌ای که مورد نظر رسول الله و ائمه اطهار بوده است، برپا شود؛ جامعه‌ای که زمینه‌ساز ظهور ولیّ‌عصر باشد.
در این تحقیق مي‌کوشیم ابتدا برخی شاخص‌های عمدۀ حاکم بر جامعۀ مهدوی پس از ظهور را بر مبنای آیات و روایات اهل‌بیت تعیین نماییم، سپس وضعیت فعلی فرهنگی را در جامعۀ امروز ایران اسلامی مشخص نماییم و در مرحلۀ بعد، راهبردهای کلان برای گذر از جامعۀ امروز و رسیدن به جامعه مهدوی مطلوب ارائه دهیم. با تلاش برای تدوین راهبرد فرهنگی انتظار مي‌توان زمینۀ ایجاد تحول و دگرگونی اجتماعی براي فراهم آوردن جامعۀ منتظر آرمانی را مهيا کرد.
اهمیت تحقیق
دين به عنوان منشور هدايت تشريعى انسان در مسير فطرت، آميزهاى از تكاليف تجزيهناپذير فردى و اجتماعى در عرصههاى مختلف زندگى است و به عنوان جرياني سيال و پويا هيچ‌گاه فصلى و زمانى نبوده و توقف‌ناپذیر است. بنابراين، عصر غيبت، دوران افول و توقف تكاليف و مسئوليت‌های انسان دين‌دار نيست، بلكه همانند دوران حضور امام بايد هم فرد بر مبناى دين تربيت شود و هم جامعه بر اساس آموزههاى دينى اداره گردد و اين هدف جز با تشكيل حكومتهاى هم‌جهت با حكومت معصوم ممكن نيست.
به اعتراف صاحبان اندیشه و خرد، در روزگار كنونى رشد يك‌سويۀ تكنولوژى مبتنى بر عقل ابزارى از يك‌سو و مغفول ماندن حقيقت انسان كه غايت خلقت است از سوى ديگر، سر از كوير هستى‌سوز اومانيسم و توالى طبيعى آن، يعنى ليبراليسم، سكولاريسم و مدرنيزم درآورده و اين جريان خطرناك، بشر را اسير بحران هويت نموده است، بهگونهاى كه متفكران واقع‌نگر و حقيقت‌گراى دنياى امروز تنها راه نجات بشر را بازگشت به مقولههاى معنوى و روى آوردن به آسمان مىدانند. در چنين شرايطى انتظار در شكل منطقى، سازنده و پويا، نويددهندۀ تجديد حيات معنوى بشر و پيام‌آور بازگشت به خويشتن ملكوتى است. این تجدید حیات معنوی بشر و مهندسی فرهنگی باید در جهت حرکت به سوی جامعه‌ای باشد که به لحاظ اندیشه، ساختار، راهبرد و کارگزاران، نمونۀ آرمانی جامعۀ منتظر به شمار رود و بیش‌ترین شباهت را با جامعه نبوی و علوی داشته باشد؛ جامعه منتظری که شاخصه‌های آن با کندوکاو در آیات و روایات حاصل مي‌شود. برپا ساختن چنین جامعه‌ای شایسته و بایستۀ نظامی است که موجودیت خود را در پیوند با اسلام تعریف مي‌کند.
این انتظار، مردم منتظر و جامعه منتظر چه ویژگی‌هایی دارند و چه ویژگی‌هايی باید داشته باشند؟ فاصلۀ میان این هست و باید را چگونه مي‌توان طی نمود؟ راهبرد سیاست‌گذاران فرهنگی ما چه باید باشد؟ در این پژوهش مي‌کوشیم در حد توان و امکانات خویش برای این پرسش‌ها، پاسخی بیابیم.
اهداف و پرسش‌هاي تحقیق
هدف تحقیق حاضر ارائه راهبردهای فرهنگی مهدویت برای جامعه و دولت منتظر است. پرسش‌هاي این تحقیق عبارتند از:
1. مختصات فرهنگی جامعه مهدوی پس از ظهور، بر اساس آیات و روایات اسلامی کدامند؟
2. محیط داخلی کشور و فرصت‌ها و تهدیدهاي محیط خارجی کشور در زمینه مهدویت چه نقاط قوت و ضعفی دارند؟
3. وضعیت فرهنگی مهدویت در سطح جامعه و دولت در چه سطحی قرار دارد؟
4. راهبردهای فرهنگی مؤثر مهدویت برای جامعه و دولت منتظر کدامند؟
روش تحقیق
روش تحقیق برگزیده شده برای این پژوهش تلفیقی است؛ شیوه‌ای که در آن روش‌های کمّی و کیفی ترکیب شده‌اند. ویژگی‌های جامعه منتظر و شاخصه‌های جامعه کنونی با روش کتاب‌خانه‌ای ـ اسنادی جمع‌آوری شده‌اند، اما برای مشخص کردن وضعیت جامعه کنونی در مدل SWOT از میانگین ضرایبی که افراد صاحب‌نظر به هر یک از شاخص‌ها داده‌اند، استفاده شده است.
مراحل انجام کار و ساماندهی بخش‌های مختلف تحقیق عبارتند از:
بخش اول. تبیین مختصات فرهنگی جامعه مهدوی بر اساس آیات و روایات اسلامی.
بخش دوم. شناسایی قوت‌ها، ضعف‌ها، فرصت‌ها و تهدیدهاي فرهنگی مهدویت در سطح جامعه و دولت ایران اسلامی.
بخش سوم. مشخص نمودن وضعیت فعلی فرهنگی مهدویت در سطح کشور: با تشکیل ماتریس‌های کمّی ارزیابی عوامل اصلی خارجی (فرصت‌ها و تهدیدها) و عوامل داخلی (قوت‌ها و ضعف‌ها)، مشخص کردن وزن و ضریب اهمیت هر عامل، جمع نمرات موزون هر عامل (حاصل‌ضرب وزن هر عامل در ضریب اهمیت آن) و در نهایت امتیاز موزون کل جامعه را در هر دو محیط با جمع کردن نمره‌های آزمون عوامل به دست مي‌آوریم. برآیند نمرات موزون حاصله در دو محیط خارجی و داخلی وضعیت فعلی فرهنگی مهدویت کشور را مشخص مي‌سازد.
بخش چهارم. ارائه راهبردهای کلان پیشنهادی فرهنگی مهدویت در چهار حوزه (راهبردهای SO، ST، WO، WT). پس از شناسايي عوامل خارجی (فرصت‌ها و تهديدها) و عوامل داخلی (قوت‌ها و ضعف‌ها) و پس از معين شدن رويكرد و جهت حركت راهبرد جامعه، راهبردهای پیشنهادی فرهنگی مهدویت را برای تبدیل جامعه ایران اسلامی به جامعه مطلوب منتظر پس از ظهور که شاخص‌های آن احصا مي‌شود ارائه مي‌نماییم.
بخش پنجم. رتبه‌بندی راهبردهای پیشنهادی بر اساس میانگین میزان جذابیت هر راهبرد و گزینش راهبردهای منتخب.
ادبیات و پیشینه تحقیق
تا کنون بیش‌تر فعالیت‌های انجام شده در این زمینه، کلامی و اعتقادی بوده و به نگرش‌های راهبردی کم‌تر توجه شده است. دانشگاه‌ها و مراکز عالی کشور به‌ویژه دانشگاه عالی دفاع ملی، به‌طور محدود در چند سال اخیر به این موضوع پرداخته و تحقیقاتی در این زمینه صورت گرفته است. از جمله در مقاله‌اي با عنوان «الگوي راهبـردي ـ فرهنگي انتظار براي دولت زمينه‌ساز ظهور» به پرسش دربارۀ انتخاب الگو براي تدوين راهبرد فرهنگي پرداخته شده آمده است:
تدوين راهبرد فرهنگي در هر نظام سياسي، ملاك تصميم‌گيري‌هاي رفتاري و پياده‌سازي آن است، اما چگونه مي‌توان اين تحولات و تغييرات محيطي و هنجاري را در مطالبات فرهنگي و با چه معيارهايي شناسايي و جست‌وجو كرد؟ ... الگوي ارائه شده در اين مقاله به مكتب راهبرد فرهنگي و مكتب فرهنگي وابسته است و مكتب فرهنگي نيز وام‌دار تلقي صحيحي از معناي فرهنگ، سازوكار پيدايش و گسترش ارزش‌ها، تعامل فرهنگ با عوامل هم‌عرض خود در جامعه، اهداف ايدئولوژيك و امثال آن مي‌باشد. (راعی، صدرا: 1389)
مقالۀ ديگر با نام «مهندسي فرهنگي و زمينه‌سازي ظهور» است. روش تحقيق برگزيده شده در اين پژوهش مطالعه تطبيقي بين مقوله‌هاي مهندسي فرهنگي و زمينه‌سازي ظهور بوده و طي آن، اطلاعات حاصله به طريقه كيفي مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته است. بر اساس مدل ارائه شده در اين مقاله، زمينه‌سازي ظهور در چهار مرحلۀ مهندسي فرهنگي كشور، مهندسي فرهنگي شبكه زمينه‌ساز، مهندسي فرهنگي جهان اسلام و مهندسي فرهنگي جهان صورت مي‌پذيرد و مهندسي فرهنگي كشور، خود شامل پنج مرحلۀ مهندسي فرهنگي نظام تربيتي (تزكيه)، مهندسي فرهنگي نظام آموزشي (تعليم و تعلم)، مهندسي فرهنگي نظام توليد دانش و فن‌آوري، مهندسي فرهنگي سازمان‌ها و نهادها و در نهايت مهندسي فرهنگي نظام‌هاي فرهنگي، اقتصادي، اجتماعي و سياسي است. (ادیب، مختاریان‌پور، 1389)
از جمله تفاوت‌های عمده تحقیق حاضر با تحقیق‌های صورت گرفته، عبارتند از:
الف) تلاش شده است مختصات فرهنگی جامعه مهدوی پس از ظهور، بر اساس آیات و روایت اسلامی احصا گردد.
ب) در تحقیق حاضر، وضعیت فعلی فرهنگی مهدویت سنجیده شده که در سایر تحقیق‌ها کم‌تر به آن پرداخته شده است.
ج) راهبردهای اساسی و کاربردی که منطبق بر شرایط حاضر جامعه بوده و اثردهی بالایی
در تحصیل مقصود و رسیدن جامعه به سطح جامعه منتظر مطلوب دارند استخراج و پیشنهاد
داده شده‌اند.
بخش اول: تبیین مختصات فرهنگی جامعه مهدوی (جامعه پس از ظهور) از ديدگاه آیات و روایات اسلامی
بر پژوهش‌گران، صاحب‌نظران و ارباب دانش پوشيده نيست که مسئلة مهدويت و انديشه ظهور حضرت مهدي در آخر‌الزمان، يکي از مسائل بسيار حياتي اسلام و از اعتقادات قطعي همه مسلمانان است که شيعه و سني در طول قرون متمادي بر اين عقيده اتفاق‌نظر داشته و آن را جزء عقايد قطعي خود مي‌دانند.
فشرده مطالب و مهم‌ترین ویژگی‌های جامعه مهدوی مطلوب بر اساس آیات و روایات اسلامی را که از درياي ژرف متون اصيل اسلامي استخراج نموده‌ایم، در اين‌جا مي‌آوريم تا جامعه ایران اسلامی بتواند با برنامه‌ریزی در جهت دست‌یابی به این ویژگی‌ها گام بردارد.
1. عدالت اجتماعي
امام صادق می‌فرماید:
مهدي، عدالت را همچنان که سرما و گرما وارد خانه مي‌شود، وارد خانه‌هاي مردمان مي‌کند و دادگري او همه‌جا را فرا مي‌گيرد. (مجلسی، 1404: ج52، 362، به نقل از: نعمانی، 296)
گسترش عدالت در سراسر جهان و ريشه‌کني بيداد از همة آبادي‌هاي زمين، از نخستين برنامه‌هاي انقلاب امام مهدي است و از هدف‌هاي اصلي آن امام بزرگ و نجات‌بخش به شمار می‌رود. در سخنان پيامبر بزرگوار اسلام و امامان معصوم دربارة قيام امام دوازدهم، بر دعوت به توحيد و مبارزه با شرک و کفر به اندازة ايجاد عدالت و اجراي آن، تأکيد نشده است؛ زیرا با آموزش‌هاي پيامبران گذشته و به‌ويژه پيامبر اسلام، همچنين رشد علم و آگاهي بشر، انسان‌ها به خداي يکتا ايمان مي‌آورند و انديشة خدانشناسي شکست مي‌خورد؛ با اين حال در آتش ظلم، حق‌کشي، کينه‌توزي و روابط غيرانساني مي‌سوزند و با زندگي بي‌عدالت که در حقيقت شکنجه و مرگ تدريجي است، دست به گريبانند. از اين‌رو، نياز عمدة جامعة بشري برقراري عدالت و دادگري و حاکميت روابط انساني بر جامعه است. انسان‌ها تشنة عدالتند و خواهان ديني که اين تشنگي را فرو بنشاند و عدالت واقعي را به وجود آورد.
بنابراين، مشکل اصلي آن نجات‌دهندة بزرگ انسان، انکار خدا نيست، بلکه ظلم و ستم جهان‌سوزی است که بشر را در کام خود فرو برده و در آتش خود سوزانده است. از اين‌رو امام مهدي که آخرين نجات‌دهندة انسان‌هاست پس از ظهور مبارک خويش، اصول عدالت و دادگري را در ميان همة انسان‌ها برقرار مي‌سازد و مردم را از بدي و آزاررساني و زشتي و محروميت رهايي مي‌بخشد.
2. يک دين واحد
امام صادق می‌فرماید:
ای مفضل، سوگند به خدا [امام قائم] از ميان ملت‌ها و آيين‌ها اختلاف را برمي‌دارد و يک دين بر همه حاکم مي‌گردد. (مجلسی، 1404: ج53، 4)
براي تشکيل جامعهاي واحد، يک موضوع ضروري است و آن وجود يک آیين و يک اعتقاد است. تنوع و گوناگوني راهها و عقيده‌ها موجب اختلاف‌ها، تضاد‌ها و برخوردهايي در جامعه مي‌شود که در اين شرايط نمي‌توان تشکيل جامعهاي واحد و يگانه را انتظار داشت.
در دوران ظهور و روزگار دولت امام مهدي آیينی یگانه بر جهان حاکم مي‌گردد و راه و روش‌ها نيز يکي مي‌شود؛ يگانگي واقعي در عقيده و مرام انسان‌ها پديد مي‌آيد و همه مردم يک‌دل و يک‌زبان به سوي سعادت حرکت مي‌کنند، همچنان‌که در برنامه‌هاي زندگي اجتماعي نيز اختلافي ديده نمي‌شود. امام مهدي با چنين اصلي اساسي در ساختن جامعة يگانه بشري به موفقيتي بزرگ و چشم‌گير دست مي‌يابد و همة علتها و عوامل ناسازگاري و درگيري را از بين مي‌برد و با يکي کردن عقيده‌ها و ايدئولوژيها راه هر گونه اختلاف را ميبندد. او وحدتي واقعي را بر اساس اصول توحيد و ايدئولوژي اسلامي پي مي‌ريزد و همة انسان‌ها را در دين واحد گرد مي‌آورد.
3. رفاه اقتصادي و بهبود زندگي
پيامبر اکرم می‌فرماید:
در امت من مهدي قيام کند... و در زمان او مردم به نعمتهايي دست مي‌يابند که در هيچ زماني دست نيافته باشند، [همه] نيکوکار و بدکار، آسمان بر آنان ببارد و زمين چيزي از روييدنيهاي خود را پنهان ندارد. (مجلسی، 1404: ج51، 83)
از برنامهها و اقدامهاي امام مهدي پديد آوردن رفاه و آسايش در کل جامعة بشري است. در اين دوران جامعة بشري واحدي تشکيل مي‌گردد که در آن همه مانند خانوادهاي در کنار هم زندگي مي‌کنند و انسان‌ها به رشد و رفاه دست مي‌يابند. ابرقدرتها نیز وجود نخواهند داشت و بهبود زندگي و بي‌نيازي اقتصادي نصيب همة انسان‌ها مي‌شود و همگاني مي‌گردد. اين آسايش موجب رشد و برتري معنوي و فکري انسان مي‌شود.
امام مهدي براي رسيدن به اين هدف بزرگ انساني، روش‌ها و عوامل مختلفي به کار می‌گیرد تا به زندگي انسان‌ها سروسامان ببخشد و همة مشکلات از قبیل برقراري عدالت اجتماعي، اجراي اصل مساوات، عمران و آبادي زمين، بازپس‌گيري ثروتهاي غصب‌شده، کنترل و نظارت دقيق مرکزي و... را از ميان بردارد.
4. مساوات و برابري
امام باقر می‌فرماید:
امام قائم [اموال را] برابر تقسيم مي‌کند و ميان [همة] مردم ـ نيکوکار و بدکار ـ به عدالت رفتار مي‌نمايد. (نعمانی، 1422: 243، ب13، ح26)
يکي از برنامه‌هاي امام مهدي اجراي اصل مساوات است. اسلام دين مساوات و برابري در مسائل گوناگون و زمينههاي مختلف است.
انسان‌ها در آفرينش مساوي هستند و نيازهاي طبيعي همانند و ارزشي يکسان و برابر دارند. و هيچ‌يک از ويژگي‌هاي طبقاتي موجب تفاوت و نابرابري آنها نمي‌شود. آنها در برابر قانون حقوقي يکسان و همانند دارند و هيچ فردي بر ديگري برتري و امتيازي ندارد.
بخش مهم ديگر، تساوي و برابري انسان‌ها در استفاده از بيت‌المال است. در دوران ظهور بيت‌المال نزد امام است و او آن را براي رفاه مردم هزينه مي‌کند و در راه رفع نيازهاي عمومي به کار مي‌برد. اضافه بر اين اموال، از سرمايههاي طبيعي نيز استفاده مي‌کند و منابع و معادن را استخراج مي‌نمايد و همة اين سرمايهها و امکانات را صرف عموم مردم مي‌کند.
در دوران ظهور و حکومت جهاني اسلام، انسان‌ها در تمام اين مسائل مساوي و برابر خواهند بود و از بخششهاي الهي و منابع طبيعي به‌طور مساوي استفاده خواهند کرد.
5. حاکميت فراگير جهاني
پيامبر اکرم می‌فرماید:
... سوگند به آن‌که مرا به حق به پيامبري برانگيخت، اگر از دنيا جز يک روز باقي نماند، آن روز را خداوند مي‌گستراند تا فرزندم مهدي قيام کند؛ پهنة زمين را به نور او روشن گردد و حکومت او شرق و غرب گيتي را فرا گيرد. (صدوق، 1395: ج1، 280)
از برنامه‌هاي امام مهدي حکومت فراگير جهاني است که در آن همة جامعهها از يک مرکز پيروي مي‌کنند و با يک سياست و برنامه اداره مي‌شوند. در آن دوران جامعة بزرگ بشري و خانوادة انساني تشکيل مي‌شود و دوستي و محبت سراسر آباديها را فرا مي‌گيرد و آرزوي همة پيامبران، امامان و مصلحان و انسان‌دوستان تمام دوران تاريخ برآورده مي‌شود.
6. حکومت مستضعفان
امام علي می‌فرماید:
آنان (مستضعفان ميراث‌بر زمين)، خاندان پيامبرند که خداوند پس از سختيها، مهدي ايشان را برانگيزد و به آنان عزت بخشد و دشمنانشان را خوار سازد. (طوسی، 1411: 184، ح143)
از برنامه‌هاي اصلي امام مهدي تشکيل دولت مستضعفان و محرومان است. مستضعفان کساني هستند که توسط زورمندان ضعيف نگه‌داشته شده‌اند و حقوق آنان پايمال شده است. در دوران ظهور هنگامي که ظالمان و زورمندان کنار گذاشته شدند، مانع راه مستضعفان برداشته مي‌شود و همة کارها به دست افراد و طبقات محروم سپرده مي‌شود. بنابراين تهيدستان هستند که بر جامعه حکومت مي‌کنند و جامعه را اراده می‌نمايند. ديگر از ستمگران و اشراف و حکومت‌هاي ظالم خبري نيست. اين هدف تمام پيامبران و انسانهاي بزرگ بوده و اسلام نيز چنين هدفي داشته است. پيامبر و امامان ما همه در راه رسيدن به چنين هدفي گام برداشته و سختي کشيدهاند و حتي در اين راه به شهادت رسيدهاند.
امام موعود آيين پيامبران و امامان را اجرا خواهد کرد. حکومت در دست مستضعفان قرار خواهد گرفت و عدالت مطلق اجرا خواهد شد؛ ديگر ظالم و ستمگري وجود نخواهد داشت تا مظلوم و ستمديدهاي وجود داشته باشد و زورگويي وجود ندارد که مردمان را به زير سلطة خويش درآورد؛ طبقات اجتماعي از بين خواهند رفت؛ همة افراد برادرانه زندگي کرده و زندگيهايي نزديک به هم خواهند داشت و همة افراد به فکر محرومان و مستضعفان خواهند بود و همة مردم به نيازهايشان خواهند رسيد.
7. رشد علم و فرهنگ
امام باقر می‌فرماید:
در زمان حکومت مهدي به همة مردم، حکمت و علم بياموزند تا آن‌جا که زنان در خانهها با کتاب خدا و سنت پيامبر قضاوت مي‌کنند. (نعمانی، 1422: 245، باب13، ح30)
از آغاز تاريخ، انسان به کارهاي فرهنگي و علمي پرداخته است و تجربه‌ها و دانش‌هايي به دست آورده است که در ميان اين آموختهها، آموزشها و دستورات پيامبران جايگاه ويژه‌اي دارد. يکي از اصول و هدف‌هاي اصلي انبيا گسترش علم و دانايي است. آنان انسان‌ها را به فراگيري علم در تمام زمينهها دعوت کردهاند؛ از شناخت خود تا شناخت خداوند و از شناخت کوچک‌ترين ذره تا شناخت جهان هستي. در ساية اين دستورات، انسان به تفکر و تعقل پرداخت و در هر رشته از علوم به مسائل جديدي رسيد و علوم گسترش فراواني يافت و بدين‌گونه تا قرن حاضر پيش آمد. اما اين پيشرفتها بيش‌تر در مسائل مادي جهان و زندگي مادي انسان رخ داده و در بعد معنوي چنين پيشرفت‌هايي صورت نگرفته است.
در دوران ظهور امام مهدي که همة آرمانها و اهداف انساني و الهي به حقيقت مي‌پيوندد، دانش و شناخت انسان‌ها نيز کامل مي‌شود. در آن دوران تمام ناشناختهها شناخته مي‌شود و ديگر مجهولي در هيچ‌يک از علوم و دانشها باقي نخواهد ماند.
امام مهدي از حقايق مادي و معنوي پرده برمي‌دارد و همه را براي انسان‌ها آشکار و روشن مي‌سازد و انسان‌ها را همراه با تکامل علوم مادي، در علوم معنوي و خداشناسي نيز به تکامل مي‌رساند و از جامعههاي انساني که در جهل و ناداني به سر ميبرند، جامعههايي آگاه، بينا و دانا مي‌سازد.
8. امنيت اجتماعي
امام صادق در تفسير آية شريفة وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ... وَ لَيُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً؛ (نور: 55) «خدا به کساني از شما که ايمان آوردهاند... وعده داد که به يقين در روي زمين ايشان را خليفه کند... و وحشت‌شان را به امنيت بدل سازد...» ميفرمايد:
اين آيه دربارة قائم و يارانش نازل شده است. (نعمانی، 1422: 247، ب13، ح35)
امنيت اجتماعي بايد در بخش‌هاي گوناگون زندگي اجتماعي، يعني بخش‌هاي اقتصادي، سياسي، فرهنگي پديد آيد. امنيت اجتماعي زمينه‌ساز فعاليت‌هاي درست فردي و گروهي است. در محيط‌هاي امن و آرام، روابط اجتماعي بر قوانين استوار است و چيزي جاي حق را نمي‌گيرد و حقوق افراد کاملاً رعايت مي‌شود.
امام مهدي چنان امنيت اجتماعي به وجود مي‌آورد که بشر تا کنون مانند آن را نديده است. او نگراني و ترس را نابود مي‌کند و کساني را که در جامعه ايجاد نگراني و ترس مي‌کنند، کنار مي‌زند. او قانون و عدل را اجرا مي‌کند و احترام به حقوق و ارزش انسان را در روابط اجتماعي استوار مي‌سازد. در آن دوران به دلیل وجود امنيت، هيچ‌کس از کسي ديگر نگراني و ترس ندارد؛ انسان‌ها به يکديگر نزديک مي‌شوند؛ دوستي و مهرباني جاي دشمني و کينه‌توزي را مي‌گيرد و رقابت انسان‌ها سالم و انساني مي‌گردد و رشد اقتصادي در همه بخش‌هاي جامعه آشکار مي‌گردد.
9. رشد تربيت انساني
امام باقر می‌فرماید:
هنگامي که قائم قيام کند، خداوند قواي فکري مردم را تمرکز دهد... و اخلاق آنان را تکامل بخشد. (مجلسی، 1404: ج52، 336؛ راوندی، 1409: ج2، ص841)
يکي از برنامه‌هاي امام مهدي رشد تربيتي و بلوغ روحي انسان است. انسان که جزء اصلي تشکيل جامعة صالح و سالم است، محور اصلي برنامهريزيها، قوانين، علوم و ديگر مسائل جامعه به شمار می‌رود. انسان براي اصلاح جامعه و تشکيل اجتماعي سالم بايد نخست، اصلاحات و تحولات را از درون خود آغاز کند؛ زيرا تمام مسائل اقتصادي، سياسي، جنگ، صلح، نظم، بي‌نظمي، نيکي، زشتي و... در اجتماع به انسان مربوط است. پس با ايجاد انقلابي در درون خود مي‌تواند در جامعه نيز انقلاب و تحول به وجود آورد.
در هر جامعهاي بهترين برنامهها و قوانين بايد به دست بهترين و شايسته‌ترين افراد و مجريان اجرا شود. به همين دليل ساختن انسان و پرورش و رشد افرادي صالح، مقدمة اصلي براي تشکيل هر نظام صالح و انساني است.
امام مهدي نخست به تربيت انسان‌ها مي‌پردازد تا ديگر برنامه‌هاي اجتماعي خود را به شايستگي انجام دهد و عدالت، دادگري، قانون‌شناسي، ديگردوستي، ايثار و... را در سطح جامعه پايدار سازد.
کينه‌توزي، خوي و خلقي شيطاني است و از پايين بودن سطح فرهنگ انساني سرچشمه مي‌گيرد. با رشد تربيت و تکامل عقل، کينهها به محبت و دوستي تبديل مي‌شود و انسان‌دوستي در رابطه اجتماعي استوار مي‌گردد.
ثروت‌پرستي و مال‌اندوزي، پديدهاي روحي و باطني است. انسان‌ها نخست، در باطن حريص و ثروت‌پرست مي‌شوند، آن‌گاه در خارج به اموال ديگران تجاوز مي‌کنند و به ظلم و ستمهاي اقتصادي دست مي‌زنند. اين مشکل بزرگ (مال‌دوستي) در تمام زمانها وجود داشته است و خواهد داشت. اين بيماري باطني و روحي انسان، تا از درون او درمان نگردد، به کار بردن شيوهها و روشهايي از بيرون براي جلوگيري از آن، نتيجة چنداني ندارد.
در تاریخ، تجربههاي پياپي نشان داده است که همة نابسامانيها و ناتوانيها در کار جامعهسازي به دليل آن است که سرچشمة آلودگي ناديده گرفته شده و به تربيت روح و باطن انسان توجه نشده است. اما در دوران ظهور امام مهدي به اين مشکل اساسي توجه مي‌شود و روح و روان مردم تربيت مي‌گردد و صفات پست و ناپسند روحي و باطني انسان‌ها از بين مي‌رود. همين است که آن انقلاب مانند ديگر انقلابها شکست نخواهد خورد و به پيروزي نهايي خواهد رسيد و پايدار خواهد ماند.
10. سامان‌يابي زندگي
امام حسين می‌فرماید:
در خاندان ما دوازده مهدي است... آخر آنان نهمين فرزند من است که به حق قيام می‌کند و خداوند زمين مرده را به دست او زنده می‌سازد. (مجلسی، 1404: ج36، 226)
انسان داراي دو گونه حيات و زندگي است. حياتي انساني و حياتي حيواني که ميان اين دو، تفاوتي بسيار وجود دارد. انسان در حيات و زندگي حيواني خود، تغذيه، رشد و توليدمثل دارد و در اين سه موضوع با همة موجودات زنده مشترک است.
اما حيات اصلي انسان، حيات باطني و زندگي روحي و عقلاني است و اين احاديث عالم انسان را از عالم حيوانات و موجودات زنده جدا مي‌سازد و اين حيات و زندگي به انسان برتري و امتياز مي‌بخشد. بسياري از حيوانات، زندگي طولاني و آسيب‌ناپذيری دارند؛ حيواناتي که ده‌ها سال زندگي مي‌کنند و چندين برابر انسان تغذيه می‌نمایند و کم‌تر دچار بيماري و کاهش و فرسايش مي‌گردند و از انسان قدرت و توانايي بيش‌تری دارند و اگر قدرت بدني ملاک برتري باشد، اين‌گونه حيوانات از انسان برترند. بنابراين، ارزش و عظمت حيات انساني، به حيات باطني و معنوي و عقلاني اوست.
آدمي در طول تاريخ و دوران زندگي، از حيات انساني خود، چندان بهره و استفادهاي نبرده است و جز ساليانی اندک و محدود و در دورههايي بسيار کوتاه، حيات فردي و اجتماعي انساني نداشته است. از حيات انساني که بگذريم، در کدام دوره از دورانهاي تاريخ و کدام تمدن و جامعه، همة انسان‌ها درست تغديه شده‌اند و خوراک کافي در اختيار داشته‌اند و فرزندانشان زمينة رشد يافته‌اند و در کجا مسائل مادي آنان حل شده است. در قرن حاضر که اوج شکوفايي تمدن‌هاي ظاهري بشري است، وسايل و ابزار مادي براي همة انسان‌ها و در همة اجتماعات کجا فراهم شده است؟ آمارها از گرسنگيهاي پنهان و آشکار اکثريت قاطع بشريت، و سيري و پرخوري اقليت‌ها پرده برمي‌دارد.
در طول تاريخ، از برخي دورههاي گذرا و کوتاه حکومت‌هاي پيامبران به‌ویژه حکومت پيامبر اسلام و چهار سال خلافت امام علي که بگذريم، انسان همواره در اثر ظلم و بي‌عدالتي و فساد و تباهيهاي مادي و معنوي از نعمت حيات شايسته محروم بوده است. زمين نيز دچار مرگي وحشت‌بار شده است؛ زيرا مرگ و حيات زمين با مرگ و حيات ساکنان آن ارتباط مستقيم دارد. با نگاهی به ویژگی‌های انسان‌ها و اجتماعات در حال حاضر، بهتر می‌توان مرگ انسانیت را لمس نمود که ان‌شاءالله با ظهور حضرت مهدی زنده خواهد گردید. ويژگي‌هاي انسان‌ها و اجتماعات در دوران پيش از ظهور عبارتند از:
1. شیوع ظلم و فساد در جهان 2. گسيختن روابط انساني؛ 3. گسستن روابط خانوادگي؛
4. انگيزههاي غيرانساني در روابط اجتماعي؛ 5. روابط سودجويانه؛ 6. نابودي عبادات.
بخش دوم: شناسایی قوت‌ها، ضعف‌ها، فرصت‌ها و تهدیدهاي فرهنگی مهدویت در سطح جامعه و دولت منتظر شیعة ایران اسلامی
در این بخش قوت‌ها، ضعف‌ها، فرصت‌ها و تهدیدها در ابعاد مختلف فرهنگی مهدویت، مانند اعتقادات مذهبی، مجالس و حرکت‌های توسعه فرهنگ مهدویت، کتب و نشریات مهدوی، سینما، تولید فیلم‌ها با محتوای مهدوی، آسیب‌های مهدویت از قبیل فرقه‌های ساختگی و انحرافی، تضعیف امر به معروف و نهی از منکر، گسترش فقر و بی‌عدالتی، آسیب‌های فضای مجازی و فضای سایبر و... بر اساس شناخت تیم تحقیق از وضع موجود جامعه و بر اساس ویژگی‌های جامعه مهدوی احصا شده است:
قوت‌ها
1. اعتقاد به قرآن و اهل‌بیت در سطح جامعه شیعی ایران و گرایش آحاد جامعه به معارف اسلام و شیعه؛
2. رويكرد نظام جمهوری اسلامي ایران به برجسته‌سازي معارف مهدوي و حركت‌هاي بنيادي کشور در عرصه توسعه فرهنگ مهدويت در سالیان اخیر (تأسیس ده‌ها نهاد و مؤسسه با محوريت فعاليت‌هاي مهدوي)؛
3. تكريم و بزرگداشت نام و ياد حضرت از طریق برقراري مجالس بزرگداشت حضرت (جشن‌ها، دعاي ندبه و...) و زنده نگه داشتن و پویایی فرهنگ انتظار در بین آحاد جامعه؛
4. زنده نگه داشتن فرهنگ عاشورا و قیام حسینی در سطح جامعه و روحیه ایثار و شهادت‌طلبی برای دفاع از اسلام ناب محمدی؛
5. اقتدار و پیشرفت جامعه شیعه ایران در عرصه‌های مختلف فرهنگی، نظامی، علمی و عدم وابستگی به سایر ملل؛
6. تکافل اجتماعی جامعه و دولت زمینه‌ساز ظهور ایران در عرصه‌های کمک به همنوعان در جامعه و سیاست‌های اتخاذشده دولت در تقسیم مطلوب و عادلانه بیت‌المال و رسیدگی به وضع نیازمندان و محرومان.
ضعف‌ها
1. به روز نبودن متون مهدویت، تک‌زبانه بودن اکثر متون و کمبود کتاب در زمینه مهدویت در مقایسه با سایر موضوعات؛
2. عدم مشارکت فعال دانشگاه‌ها، نهادها و وزارت‌خانه‌های کشور در تولید محتوای مهدوی و استفاده از توانمندی آنان؛
3. عدم تهیه و تولید فیلم‌های سینمایی مناسب با موضوع مهدویت در کشور؛
4. بسط سطحي مهدويت‌گرايي و برخورد سنتی مردم با مهدویت و انتظار و گرایش کم‌تر به مقوله‌های معرفتی و تعهدآور و ریشه دوانیدن فرهنگ غرب در جامعه و کم‌اثر بودن رسانه‌ها و جشنواره‌های مهدوی؛
5. تضعیف فریضه امر به معروف و نهی از منکر و گسترش فساد، بی‌حجابی و شیفتگی به غرب در سطح جامعه شیعه ایران؛
6. افزایش توزیع و مصرف مواد مخدر و قرص‌های روان‌گردان در جامعه به‌ویژه جوانان برای عدم همراهی آنان با جامعه مهدوی؛
7. نارضایتی مردم از عملکرد برخی دستگاه‌های اجرایی.
فرصت‌ها
1. الگو قرار گرفتن جامعه منتظر ایران اسلامی برای سایر کشورهای مسلمان و خیزش عمومی به سوی اسلام خواهی در منطقه؛
2. مطرح شدن حکومت حضرت مهدی به عنوان بهترین تئوری و کارآمد‌ترین گزینه برای پایان تاریخ؛
3. اعتقاد به اصل ولایت فقیه به عنوان استمرار حرکت انبیا و وجود رهبری اسلامی مقتدر در رأس جامعه شیعه ایران؛
4. توسعه فن آوریهای اطلاعات و امكان معرفی جامعه شیعه منتظر ایران به‌وسیله اینترنت و در مجامع بین‌المللی؛
5. توانمندی متخصصان و نخبگان جامعه در تولید علم و فن‌آوری؛
6. وجود زمینه‌های همـکاری‌‌های متعدد با کشورهای مسلمان جهان و بهره‌گیری از ظرفیت‌های کشورهای عضو کنفرانس اسلامی.
تهدیدها
1. گسترش فرقه‌های ساختگی و انحرافی در سطح جامعه، برای ضربه زدن به مفاهیم ناب اسلامی و تشیع؛ تلاش استکبار و مراکز فکری آنان برای انحراف از اندیشه‌های مهدویت و منجی‌گرایانه؛ موعود‌ستيزي دوستان جاهل و دشمنان مغرض در ارائه تفسیرهای نادرست از عصر ظهور؛
2. تهدیدهاي فضای سایبر و استفاده گسترده غرب از فن‌آوری‌های نوظهور علیه جامعه شیعی ایران؛
3. تلاش استکبار برای ایجاد تقابل‌های سیاسی بین سران ارشد نظام، ایجاد اختلاف بین اقشار مختلف جامعه نظیر علما و دانش‌ورزان؛
4. پروژه ایران‌هراسی و معرفی ایران به عنوان تروریسم و جریان بنیادگرایی شیعه در جهان، بازتاب اخبار منفی از ایران در مطبوعات جهان و تأکید بر مسائلی از قبيل بحران‌های سیاسی، اجتماعات، زد و خوردها و القای غیرصلح‌آمیز بودن پرونده هسته‌ای ایران؛
5. تشدید اختلافات قومی و مذهبی (دامن زدن به اختلافات شیعه و سنی) در داخل و خارج کشور و سعی در ناامن جلوه دادن فضای امنیتی جامعه شیعه ایران؛
6. جنگ رسانه‌ای در رسانه‌های دیداری و شنیداری درباره دخالت ایران در کشورهای منطقه در نقش بزرگ‌ترین مدافع تروریسم، جریان‌سازی رسانه‌ای برای ایجاد محور فشار علیه ایران به عنوان مرکز شیعه از سوی رسانه‌های صهیونیستی و دنباله‌روی سایر رسانه‌ها.
بخش سوم: تشکیل ماتریس عوامل خارجی و داخلی
ماتریس ارزیابی عوامل خارجی
مرحله اول: عوامل اصلي خارجي (فرصت‌ها و تهدیدها) را که قبلاً شناسایی شده‌اند فهرست کرده و به هر كدام از عوامل یک ضریب اهمیت مي‌دهیم (از 0 تا 1 به نحوی که جمع كل وزن‌ها برابر با يك شود). این ضریب بیان‌گر میزان اهمیت نسبی هر عامل برای رسیدن به جامعه مطلوب است.
از آن‌جا که دادن ضرایب بین صفر و یک که مجموع آنها یک شود در عمل مشکل است، ابتدا به هر عامل، بر اساس نظر خبرگان و متخصصان جامعه آماری این تحقیق، عددی از یک تا چهار داده (از عدد 1 براي عواملي كه كم‌ترين تأثير و از عدد 4 براي عواملي كه بيش‌ترين تأثير را در تدوين راهبرد دارند استفاده مي‌كنيم) و سپس با تقسیم ضریب هر عامل بر مجموع امتیاز عوامل آنها را نرمالایز نموده‌ایم.
پس از محاسبه ميانگين تأثیرگذاری كلية فرصت‌ها و تهديدها جدول زير را تشكيل داده و با نرمال‌سازي وزن هر يك از عوامل فرصت و تهديد را به دست مي‌آوريم.
مرحلة دوم: به هريك از عوامل برحسب ميزان تطابق راهبردهای فعلی جامعه در استفاده از فرصت‌ها و رفع تهديدها، نمره‌ای بین 1 تا 4 می‌دهیم.
عدد 4 به این معناست كه راهبردهای فعلی در استفاده از فرصت‌ها و رفع تهدیدها دارای واکنش عالي هستند و عدد 1 به اين معناست كه واكنش ضعيف است.
براي استفاده از نظر جامعه آماری خبره و متخصص مانند قسمت قبل پرسش‌نامه‌اي تنظيم و نظر جامعه را در اين‌باره اخذ نموده و پس از جمع‌آوري، ميانگين نمره هر عامل را محاسبه نموده‌ایم.
مرحلةسوم: نمره هر عامل را در ضريب اهميت آن ضرب می‌کنیم (اين كار يك نمره موزون حاصل مي‌كند) و سپس نمره‌هاي موزون عوامل را با هم جمع می‌کنیم (با اين عمل امتياز موزون كل جامعه در مطالعه محيط خارجي به دست مي‌آيد.)
این نمره نشان می‌دهد که راهبردهای فرهنگی فعلی جامعه در برابر عوامل خارجی که موجب فرصت و تهدید می‌شوند واکنش متوسط رو به خوبی داشته است، ولی جای بهبود بسیار زیادی دارد و باید از فرصت‌ها بهره‌برداری بیش‌تری نمود و با اتخاذ راهبردهای مناسب تهدیدات را خنثی و حتی آنها را به فرصت تبدیل نمود.
ماتریس ارزیابی عوامل داخلی
کلیه مراحل انجام شده برای ماتریس ارزیابی عوامل خارجی را برای عوامل داخلی (قوت‌ها و ضعف‌ها) نیز باید طی نماییم:
مرحله اول: عوامل اصلي داخلی (قوت‌ها و ضعف‌ها)را فهرست می‌کنیم و به هر كدام از عوامل یک ضریب اهمیت می‌دهیم (از 0 تا 1 به نحوی که جمع كل وزن‌ها برابر با يك شود).
از آن‌جايی‌که دادن ضرایب بین صفر و یک که مجموع آنها یک شود در عمل مشکل می‌باشد ابتدا به هر عامل بر اساس نظر خبرگان و متخصصان جامعه آماری این تحقیق عددی از 1 تا 4 داده (از عدد 1 براي عواملي كه كم‌ترين تأثير و از عدد 4 براي عواملي كه بيش‌ترين تأثير را در تدوين راهبرد دارند استفاده مي‌كنيم) و سپس با تقسیم ضریب هر عامل بر مجموع امتیاز عوامل آنها را نرمالایز می‌نمايیم.
پس از محاسبه ميانگين تأثيرگذاری كلية قوت‌ها و ضعف‌ها جدول زير را تشكيل داده و با نرمال‌سازي ضریب هر يك از عوامل قوت و ضعف را به دست مي‌آوريم.
مرحلة دوم: به هريك از عوامل برحسب ميزان تطابق راهبردهای فعلی جامعه در استفاده از فرصت‌ها و رفع تهديدها، نمره ای بین 1 تا 4 می‌دهیم.
عدد 4 به این معناست كه راهبردهای فعلی در استفاده از قوت‌ها و مقابله با ضعف‌ها دارای واکنش عالي هستند و عدد 1 به اين معناست كه واكنش، ضعيف است.
براي استفاده از نظر جامعه آماری خبره و متخصص مانند قسمت قبل پرسش‌نامه‌اي تنظيم و نظر جامعه را در اين باره اخذ نموده و پس از جمع‌آوري، ميانگين نمرات هر عامل را محاسبه نموده‌ایم.
مرحلة سوم: نمره هر عامل را در ضريب اهميت آن ضرب می‌کنیم (اين كار يك نمره موزون حاصل مي‌كند) و سپس نمره‌هاي موزون عوامل را با هم جمع می‌کنیم (با اين عمل امتياز موزون كل جامعه در مطالعه محيط داخلی به دست مي‌آيد.)
این نمره بیان‌گر وضعیت میانه در عوامل درونی جامعه است و در واقع نشان می‌دهد که شرایط داخلی جامعه نه دارای قوت زیادی است و نه ضعف مفرطی دارد، لذا امکان کار در آن بسیار زیاد است.
بخش چهارم: ارائه راهبردهای کلان پیشنهادی فرهنگی مهدویت در چهار حوزه (راهبردهای SO، ST،WO،WT)
پس از شناسايي عوامل خارجی (فرصت‌ها و تهديدها) و عوامل داخلی (قوت‌ها و ضعف‌ها) و پس از معين شدن رويكرد و جهت حركت راهبرد جامعه، راهبردهای پیشنهادی فرهنگی مهدویت را، بر اساس مدل swot در چهار حوزه (راهبردهای SO، ST،WO،WT) ارائه مي‌نماییم.
روش تجزیه و تحلیل SWOT الگوی تحلیلي مفیدی است که به شکل نظام‌یافته هریک از عوامل قوت، ضعف، فرصت و تهدید دکترین مهدویت را که به روش‌های مختلف جمع‌آوری اطلاعات و با مطالعه محیط داخلی و خارجی به دست آمده، شناسایی و دسته‌بندی کرده و مسیر را برای طراحی راهبردهای فرهنگی مناسب برای جامعه زمینه‌ساز شیعه ایران اسلامی
هموار مي‌سازد.
مدل SWOT در حالت معمولي متشكل از يك جدول مختصاتي دوبعدي مطابق شكل ذیل است كه هر يك از چهار نواحي آن نشان‌گر يك دسته گزينه‌هاي راهبردي به شمار می‌رود. به عبارت ديگر همواره چهار دسته راهبرد در اين مدل مطرح مي‌گردد:
قبل از بیان راهبردها ذکر دو نکته ضروری است:
1. عنوان هر راهبرد کلی است و برای هر یک تعدادی ریزراهبرد بیان شده است که روش‌های تحقق عنوان کلی راهبرد را پوشش مي‌دهند.
2. در استخراج راهبردها و ریزراهبردها از منابع متعددی نظیر سایت‌های اینترنتی مناسب بهره‌برداری شده است.
راهبردهای ST
1. توسعه و تقویت نهادها و مؤسسات مختلف دولتی و غیردولتی در راستای گسترش فعالیت‌های قرآنی و ترویج سیره عملی اهل‌بیت
2. قانونمند نمودن نظام جامع مهدویت در کشور، حمایت از فعالیت‌های مهدوی و تأسیس نهادی به عنوان متولی مهدویت در سطح کلان کشور و کلیه دستگاه‌های دولتی در راستای جهت‌دهی به فعالیت‌های مهدویت در داخل و خارج کشور
3. گسترش زمینه‌های تكريم و بزرگداشت نام و ياد حضرت از طریق برقراري مجالس بزرگداشت (جشن‌ها، دعاي ندبه و...) و استفاده از ابزارهاي مختلف براي تبيين ضرورت غيبت و ويژگي‌هاي امامت وليّ‌عصر
4. آشنا ساختن آحاد جامعه شیعه ایران با فلسفه‌های قیام عاشورا و نهضت حسینی (نظیر احیای فریضه امر به معروف و نهی از منکر) به عنوان یکی از ارکان اساسی موردنیاز جامعه مهدویت
5. دست‌یابی به اقتدار و توانمندی و عدم وابستگی در عرصه‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، نظامی و علمی و... در جامعه و دولت منتظر
6. تقویت تکافل اجتماعی و رسیدگی به وضع نیازمندان و محرومان جامعه و فراهم ساختن حق حیات، حق معاش و... بهره‌گیری یکسان از بیت‌المال برای آحاد جامعه شیعه ایران
راهبردهای WO
1. به‌روزرسانی متون مهدویت، شناسایی اقتضائات امروز جهانی و تقویت نسخه‌های مهدوی برای پاسخ‌گویی به آنها در قالب تمام زبان‌ها و با استفاده از همه امکانات در روزآمدترین شکل
2. اصلاح مبانی علوم انسانی و بومی‌سازی آن مبتنی بر اندیشه‌های اصیل اسلامی و ایرانی از سوی وزارت علوم با توجه به تأکید مقام معظم رهبری در دیدار با اساتید دانشگاه‌ها
3. ساخت فیلم‌های سینمایی، کلیپ، سرود، نماهنگ، برنامه‌های مفید در موضوع مهدویت و افزایش تلویزیون‌های ماهواره‌ای برای معرفی دکترین مهدویت با زبان‌های مختلف و در راستای مقابله با فیلم‌های هالیوودی بر ضد مهدویت
4. عمق‌بخشی به معارف مهدوی و جلوگیری از برخورد سنتی با مهدویت و انتظار، افزایش اثربخشی جشنواره‌های مختلف مهدویت در سطح داخلی و خارج از مرزهای ایران اسلامی و اعلام رسمي شدن عيد آغاز امامت وليّ‌عصر به عنوان جشني رسمي در نظام اسلامي
5. تقويت فريضه امر به معروف و نهي از منكر، مقابله با شیوه‌های مختلف تهاجم فرهنگی، جلوگیری از ترویج فساد و مقابله با روحيه تجمل‌گرايي و شیفتگی به غرب در سطح جامعه منتظر ظهور ایران اسلامی
6. آسیب‌شناسى افزایش توزیع و مصرف مواد مخدر و قرص‌های روان‌گردان و تدوین راهکارهای مناسب برای پیشگیری از مصرف مواد و بازگرداندن قشر آسیب‌دیده به جامعه منتظر
7. افزایش کارآمدی نظام اداری و اجرایی کشور، بالا بردن ظرفیت مسئولیت‌پذیری دستگاه‌های دولتی برای مقابله با تهدیدهاي فرهنگی و پرهیز از تهدیدانکاری بیش از حد در فعالیت نهادهای غیردولتی و پیشبرد طرح‌های توسعه‌ای در مناطق محروم کشور
راهبردهای SO
1. تئوريزه كردن فرهنگ مهدويت و تلاش برای شناساندن آن به جامعه جهانی به عنوان بهترين تئوري و كارآمدترين گزينه براي بيان پایان تاريخ جهان در مقابله با نظریه‌های مطرح درباره پایان جهان و مسئله جهانی شدن.
2. حمایت از حركت‌هاي اسلامی در سایر کشورها که در راستای اهداف حکومت حضرت مهدی و همسو با انقلاب اسلامی ایران باشد، مانند حرکت شیعیان لبنان، انتفاضه فلسطین و...
3. تقويت روحيه ولايت‌مداري و اطاعت از ولایت فقیه، دشمن‌شناسي، ترويج ارزش‌ها و شعائر ديني، عمق بخشيدن به بصيريت ديني، سیاسی و فرهنگي جامعه.
4. معرفی سیمای واقعی شیعیان در مجامع بین‌المللی و شبکه اینترنت از طریق سخنرانی مسئولان و کارگزاران کشور، ایجاد سایت‌ها، وبلاگ‌ها و رصد دائمی پایگاه‌های اینترنتی، شبکه‌های ماهواره‌ای، مطبوعات و کتاب‌های خارجی و فراهم آوردن پاسخ‌های مناسب برای شبهاتی که القا می‌شود.
5. تشكيل اتاق‌های فكر در نهادهای مختلف کشور به‌ویژه دانشگاه‌ها و استفاده از ظرفیت‌های بالای نخبگان و چهره‌های فرهنگی و فعالان سیاسی در دستگاه‌های دولتی برای برنامه‌ريزي راهبردي و ارائه راهكار‌های لازم
6. برقراری اتحاد و انسجام میان مسلمانان جهان
پیامبر گرامی اسلام فرمود:
الْمُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِ كَالْبُنْيَانِ يَشُدُّ بَعْضُهَا بَعْضاً؛ (شعيري، 1405: 85)
افراد باایمان نسبت به یکدیگر همانند اجزای یک ساختمان هستند که هر جزئی از آن جزء دیگر را محکم نگه می‌دارد.
راهبردهای WT
1. مقابله با ایجاد و گسترش فرقههاى ساختگى و خنثی‌سازی تهدیدها و هوشیار نمودن جامعه در این زمینه از سوی نهادهای مسئول نظیر وزارت اطلاعات و حوزههاى علمیه به‌ویژه حوزه علمیه قم.
2. قانونمند کردن قوانین مقابله با جرایم سایبر و تلفن همراه و تشکیل يگان سايبري به منظور جلوگيري از رشد جرایم سازمان‌يافته و سوء‌استفاده از بستر اينترنت برای انجام اقدامات جاسوسي اينترنتی و روزآمد کردن شیوههاى مقابله با آسیب‌های جنگ‌های رایانه‌ای.
3. تقويت بصيرت و آگاهی افراد برای مقابله و شناخت عرصه‌های مختلف تهدیدهاي فرهنگی، حفظ روحيه بسيجي، اميد كامل به آينده و مراقبت جدي در تشخيص‌ها و آگاه ساختن جامعه شیعه ایران از توطئه‌ها و نقشه‌های شوم دخالت بیگانگان.
4. اتخاذ استراتژی مناسب برای مقابله با پروژه ایران‌هراسی غرب و ارائه چهره واقعی ایران اسلامی به جهان از طریق اقدامات فرهنگی، توسعه صنعت توریسم و ترویج فرهنگ ایرانى ـ اسلامى، استفاده از توانمندی دیپلمات‌ها و وابسته‌های فرهنگی، شبکه اینترنت و مجامع بین‌المللی و انعکاس جنایات گروههاى تروریستى، به‌ویژه منافقین.
5. تأكيد بر مشترك‌ها و هويت ملي و مذهبي در جامعه و فراهم نمودن زمینه‌های اتحاد و وفاق ملی، جلوگیری از تحریک و گسترش تنش‌هاى قومى در استان‌هاى شمال غربى و جنوب شرق کشور و توجه جدی دستگاه‌های اطلاعاتی کشور به فراهم‌سازی امنیت در سطح کشور در تمام سطوح.
6. سرمایه‌گذاری در رسانه‌های دیداری و شنیداری برای مقابله با جنگ رسانه‌ای غرب و اقدامات جریان‌سازی رسانه‌ای و مقابله با استراتژی شبکه‌سازی امریکا
بخش پنجم: رتبه‌بندی راهبردهای پیشنهادی بر اساس میانگین میزان جذابیت هر راهبرد در هر یک از عوامل قوت، ضعف، فرصت و تهدید و گزینش راهبردهای منتخب
مراحل رتبه‌بندی راهبردهای پیشنهادی به شرح زير است:
1. میانگین میزان جذابيت راهبردهای پیشنهادی را با استفاده از نظر خبرگان با دادن امتیاز بین 1 تا 4 برای هر یک از عوامل فرصت، تهديد، قوت و ضعف محاسبه و از حاصل جمع آنها رتبه هر راهبرد را به دست مي‌آوریم.
2. راهبردهای پيشنهادي به ترتيب نزولي از بالا به پایين بر اساس رتبه آنها در فهرستي جداگانه منظم مي‌شوند و میانگین رتبه راهبردها را به دست آورده و راهبردهایی که از میانگین بالاتر باشند را به عنوان راهبردهای برتر و منتخب برمي‌گزینیم.
در جدول زیر نتیجه نظرات خبرگان در مورد راهبردهای پیشنهادی به ترتیب نزولی آورده شده است.
جمع امتیاز کل راهبردها برابر است با: 79+89+77+75=320
میانگین کل رتبه راهبردها برابر است با حاصل تقسیم جمع کل رتبه راهبردها (320) بر تعداد راهبردها (25) یعنی 8/12.
لذ ا از 25 راهبرد پیشنهادی تعداد 16 راهبرد اول که رتبه آنها بالاتر از 8/12 است به عنوان راهبردهای برتر و منتخب، تعیین مي‌شوند.
نتیجه
دکترین مهدویت، رمز خروج جهان از همه بن‌بست‌ها، سیاهی‌ها، تباهی و راز رهایی‌بخش همه ملت‌ها از ستم حاکمان و جور مستکبران است که امید به جهان آینده و آینده جهان را نوید مي‌دهد؛ عامل رعب و هراس مستکبران و رمز وحدت و قدرت مستضعفان است و گمگشته همه دردمندان و رنج‌دیدگان و گمشده همه عصرها و نسل‌هاست. در عصر حاضر که جامعه و دولت منتظر شیعه ایران الگوی سایر کشورهای مسلمان قرار گرفته و رسالت زمینه‌سازی برای ظهور آن حضرت را بر عهده دارد، بايد با اتخاذ راهبردهای اصولی دکترین مهدویت، برای رسیدن به وضعیت مطلوب جامعه و دولت منتظر گام بردارد.
گفتنی است سنجش وضعیت فرهنگی مهدویت و ارائه راهبردها بر اساس شناخت تیم مجری تحقیق از وضعیت موجود جامعه شیعه ایران و بر پایه نظرسنجی از جامعه آماری بیست نفره از متخصصان و اندیشمندان حوزه مهدویت صورت گرفته است و تحقیق صورت گرفته، بخشی از کار بسیار بزرگی است که باید انجام گیرد و استخراج همه عوامل و راهبردها تلاش محققان بسیاری را مي‌طلبد و هر یک از 25 راهبرد ارائه شده در این تحقیق نیز مي‌تواند خود به عنوان یک عامل اصلی بر اساس مدل SWOT از سوی محققان و اندیشه‌ورزان مورد بررسی و کنکاش بیش‌تر قرار گیرد.
منابع
1. ادیب، مصطفی؛ مختاریان‌پور، مجید، «مهندسی فرهنگی و زمینه‌سازی ظهور»، مجله راهبرد بومی، سال یازدهم، ش105، خرداد و تیر 1389ش.
2. اسحاقی، سید حسین، سپیده امید، قم، انتشارات بوستان كتاب، 1384ش.
3. بزرگی، سید مهدی، «نقش جوانان در مبارزه با فساد و تهاجم فرهنگی دشمنان دین در عصر غیبت»، مجموعه مقالات برگزیده دومین اجلاس دوسالانه بررسی ابعاد وجودی حضرت مهدی، قم، مؤسسه فرهنگی و اطلاع‌رسانی تبیان، 1387ش.
4. پورسیدآقایی، سیدمسعود، با جاری انتظار، قم، انتشارات مؤسسه آينده روشن، چاپ دوم، 1388ش.
5. حکیمی، مهدی، امام مهدی و آینده زندگی، تهران، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود، 1379ش.
6. راعی، جلال؛ صدرا، علی‌رضا، «الگوی راهبردی ـ فرهنگی انتظار برای دولت زمینه‌ساز»، مجله راهبرد بومی، سال یازدهم، ش105، خرداد و تیر 1389ش.
7. راوندی، سعيد بن عبدالله، الخرائج و الجرائح، قم، مؤسسه امام مهدی، 1409ق.
8. شعيري، تاج‌الدين، جامع الاخبار، قم، انتشارات رضي، چاپ اول، 1405ق.
9. شفیعی سروستانی، ابراهیم، شناخت زندگی‌بخش: گ‍ف‍ت‍اره‍ای‍ی در شناخت آخرین ح‍ج‍ت حق، تهران، نشر موعود عصر، 1378ش.
10. صافی گلپایگانی، لطف الله، به سوی دولت کریمه، قم، انتشارات مسجد مقدس جمكران، 1389ش.
11. منتخب الاثر، قم، مؤسسة ال‍س‍ی‍دة ال‍م‍ع‍ص‍ومة، ۱۴۱۹ق.
12. صدوق، محمد علي بن بابويه، کمال الدین و تمام النعمة، قم، دارالکتب الاسلامیة، 1395ق.
13. طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، قم، مؤسسه معارف اسلامی، چاپ اول، 1411ق.
14. عصاریان‌نژاد، حسین؛ علوی، سید مجتبی، «فرهنگ انتظار و راهبرد زمینه‌سازی»، پژوهش‌نامه علوم راهبردی، تهران، انتشارات داعا، سال اول، ش1، مرداد 1389ش.
15. فیروزآبادی، سید حسن، قیام مهدی منتظر قیام ماست، تهران، انتشارات دانشگاه دفاع ملي، چاپ دوم، 1388ش.
16. کارگر، رحیم، جهانی شدن و حکومت جهانی حضرت مهدی، تهران، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود، 1387ش.
17. محمدی خراسانی، علی، چشم‌اندازی به حکومت جهانی امام مهدی، بينا، بي‌تا.
18. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، 1404ق.
19. مطهری، مرتضی، قیام و انقلاب مهدی، تهران، انتشارات صدرا، بي‌تا.
20. نعمانی، محمد بن ابراهيم، كتاب الغیبة، تحقیق: فارس حسون، قم، انوارالهدی، چاپ اول، 1422ق.
21. هاشمی شهیدی، سید اسدالله، ظهور حضرت مهدی از دیدگاه اسلام، مذاهب و ملل جهان، قم، انتشارات مسجد مقدس جمكران، 1381ش.