دفاع از حدیث، تحلیل روایات تفسیری
مهدی حسینیان قمی
چکیدهدر این نوشتار می‌کوشیم تحلیلی نو از آیات مهدوی در سایۀ روایات تفسیری امامان (ع) ارائه دهیم. با این تلاش، روایات تفسیری ما را به مفاد بلند آیات مهدوی رهنمایی می‌کنند و آیات مهدوی قرآن را با دلالت و راهنمایی واقعی و مفسران حقیقی قرآن لمس می‌کنیم. شاید این کار با این عمق و اوج تا کنون انجام نشده باشد.
در این نوشتار، به یکی از آیات مهدوی و روایات تفسیری آن پرداخته شده است. در مقالات بعدی، شرح و تفسیر دیگر آیات مهدوی و روایات تفسیری آن‌ها ادامه خواهد یافت.
مقدمه
از جمله اهداف ما در دفاع از حدیث، دفاع از روایات تفسیری اهل‌بیت (ع) و تحلیل آن‌هاست. روایات تفسیری اهل‌بیت (ع) مورد بی‌مهری قرار گرفته‌اند و در تفسیر قرآن کریم کم‌تر بدان‌ها توجه می‌شود. در این نوشتار، ضمن پرداختن به این روایات، هم به هدف دفاع از حدیث پرداخته‌ایم و هم به قرآن که عدل امامان و روایات است توجه ویژه نموده‌ایم.
به نظر نگارنده، این کار در روایات تفسیری، از شایسته‌ترین کارهای تحقیقی است که از یک‌سو به قرآن و از یک‌سو به روایات مرتبط است و در اثبات امامت و ولایت امامان (ع) و برتری آنان نقش مهمی را ایفا می‌کند.
سخنان قرآنی امامان معصوم (ع) برتری امامان را بر همه به اثبات می‌رساند و امامت و رهبری و ولایت آنان را به بهترین شکل بازگو می‌نماید.
ضرورت توجّه به حدیث
در روایتی از امام صادق (ع) چنین نقل شده است:
یمصّون الثماد و یدعون النهر العظیم قیل له و ما النهر العظیم؟ قال: رسول الله (ص) والعلم الذی أعطاه الله انّ الله عزّوجلّ جمع لمحمّد (ص) سنن النبیّین من آدم و هلّم جرّاً الی محمّد (ص) قیل له: و ما تلك السنن؟ قال: علم النبییّن بأسره و انّ رسول الله (ص) صیّر ذلك عند امیرالمومنین (ع). فقال له رجل: یابن رسول الله! فأمیرالمومنین أعلم ام بعض النبییّن؟ فقال ابوجعفر: اسمعوا ما یقول! انّ الله یفتح مسامع من یشاء انّی حدّثته انّ الله جمع لمحمد (ص) علم النبیّین و انّه جمع ذلك کلّه عند امیرالمنومنین (ع) و هو یسألنی أهو أعلم ام بعض النبییّن؟
[از فرط تشنگی] آب‌های کم را می‌مکند ولی نهر بزرگ را رها می‌کنند. از امام سؤال شد: نهر بزرگ چیست؟ حضرت فرمود: رسول خدا(ص) و دانشی که خداوند به او داده است. خداوند عزّوجلّ برای حضرت محمد (ص) همه شریعت‌های پیامبران از حضرت آدم گرفته تا حضرت محمد (ص) را جمع نموده است. از امام سؤال شد: آن شریعت‌ها چیست؟ حضرت فرمود: همه دانش پیامبران. و رسول خدا (ص) همه آن دانش را نزد امیرالمؤمنین (ع) قرار داده است. پس از آن مردی به امام باقر (ع) گفت: ای فرزند رسول خدا، دانش امیرالمؤمنین (ع) بیش‌تر است یا دانش بعضی از پیامبران؟ امام باقر(ع) فرمود: بشنوید وی چه می‌گوید! خداوند گوش‌های هرکس را که بخواهد می‌‌گشاید! من به او می‌گویم که خداوند دانش پیامبران را برای حضرت محمد(ص) گردآورده و او همه این دانش را نزد امیرالمومنین(ع) جمع کرده است، ولی این شخص از من می‌پرسد که آیا دانش امیرالمؤمنین بیش‌تر است یا برخی از پیامبران؟
امروز در حوزه‌ها کم‌تر از قرآن و روایات سخن گفته می‌شود و آن‌گونه که شایسته است به این دو منبع توجهی نمی‌شود. باید حوزه در همۀ رشته‌ها به حدیث و قرآن بپردازد و از این منابع، کمال بهره را ببرد. اگر در بخشی از دین چون احکام این توجه به‌طور کامل بود یا برخی از عالمان در کار علمی و تحقیقی‌شان بهای لازم را به قرآن و حدیث دادند، این کار را تمام نمی‌کند. باید در عقاید، اخلاق، احکام و در همه بخش‌ها از قرآن و حدیث بهره برد. امامان (ع) دانستنی‌های لازم را فرموده‌اند و خطوط کلی را در همه رشته‌ها تبیین نموده‌اند و هدایت‌های ویژه را برای ما در همۀ علوم داشته‌اند، ولی چه کنیم که ما از گفته‌های آنان دوریم و از این معارف ناب کم‌تر استفاده می‌کنیم.
روحانیون باید سرشار از معارف قرآنی و روایی باشند و با احاطه به این دو مجموعه از این دو مجموعه حرف بزنند. باید این آشنایی از ابتدای طلبگی کم‌کم آغاز شود و همچنان استمرار یابد. باید شیوه استفاده از این میراث آموزش داده شود و ویژگی‌های فرهنگ قرآن و حدیث شناسانده گردد.
اما متأسفانه روحانیون ما اصولاً این آشنایی و شناخت را از قرآن و حدیث ندارند و قرآن و حدیث در جایگاه ویژۀ خود در حوزه‌ها دیده نمی‌شوند و هر چه از قرآن و حدیث دور شویم رهزن‌ها راه را بر ما می‌زنند و به دام انحراف‌ها می‌افتیم. بنابراین برای دست‌یابی به بهره‌وری کامل از قرآن و احادیث باید نکاتی مورد توجه قرار گیرد:
1. کار مستمر در ارتباط با قرآن و حدیث؛ 2. احاطه به مجموع قرآن و حدیث؛ 3. دیدن استادان شایسته؛ 4. بحث و گفت‌وگوی حدیثی؛ 5. ارائۀ شیوه‌ها و نمونه‌های بهره‌مندی از حدیث در مسائل جدید؛ 6. تدوین مجموعه‌های متنوع و گوناگون حدیثی با شیوه‌های صحیح و به‌روز.
...
